Prawo w pigułce: prawo do pochówku a prawo do grobu
Dziś odpowiem na pytania, które w ostatnim czasie pojawiały się dość często: czym są prawo do decydowania o pochówku i prawo do grobu? Czy to czasem nie jest to samo? Kto, po śmierci danej osoby, będzie miał prawo zdecydować o sposobie i miejscu jej ostatniego spoczynku? W jaki sposób można dokonać pochówku? Warto znać podstawowe informacje dotyczące tych, jakże delikatnych, spraw.
Zgodnie z ustawą o cmentarzach i chowaniu zmarłych, prawo do pochówku, a więc do sposobu i miejsca pochowania, zwłok ludzkich przysługuje najbliższymczłonkom rodziny osoby zmarłej, w następującej kolejności: a) pozostały małżonek (małżonka); b) krewni zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itd.); c) krewni wstępni (rodzice, dziadkowie itd.); d) krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa (m.in. rodzeństwo, dzieci rodzeństwa); e) powinowaci w linii prostej do 1 stopnia (rodzice małżonka, zięć, synowa).
Poza osobami z kręgu najbliższej rodziny, istnieją jeszcze trzy podmioty, uprawnione do pochowania zwłok. Są to: a) organy wojskowe w stosunku do zwłok osób wojskowych zmarłych w czynnej służbie wojskowej; b) organy państwowe, instytucje i organizacje społeczne – przysługuje im prawo pochowania zwłok osób zasłużonych wobec państwa i społeczeństwa; c) osoby, które się do tego dobrowolnie zobowiążą – może to być np. sąsiad zmarłego, który nie posiadał rodziny.
Zwłoki ludzkie mogą być pochowanie przez złożenie w grobach ziemnych, grobach murowanych oraz katakumbach. Mogą również zostać pochowane poprzez zatopienie w morzu. Szczątki pochodzące ze spopielenia zwłok mogą być przechowywane także w kolumbariach. Wskazane groby ziemne, murowane i kolumbaria przeznaczone na składanie zwłok i szczątków ludzkich mogą znajdować się tylko na cmentarzach. Przepisy nie dopuszczają możliwości pochowania zwłok w innym miejscu.
Przyjęcie zwłok do pochowania na cmentarz następuje po przedstawieniu karty zgonu. Gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że przyczyną zgonu było przestępstwo, na pochowanie zwłok oprócz karty zgonu wymagane jest zezwolenie prokuratora. Ponieważ kartę zgonu wydaje się tylko jednej osobie, i karta ta jest podstawą do przyjęcia zwłok oraz pochowania na cmentarzu, może się zdarzyć, że o pochówku zdecyduje członek rodziny skonfliktowany ze zmarłym. Jeżeli po pochowaniu zwłok powstaje między najbliższymi członkami rodziny spór co do miejsca pochowania i roztoczenia pieczy nad grobem osoby zmarłej, to spór taki rozstrzyga sąd. Trzeba także pamiętać o tym, że można, w testamencie określić swoją wolę odnośnie miejsca pochówku i osoby, która zgodnie z tą wolą ma to uczynić. Sąd, rozstrzygając tego rodzaju spory, bierze pod uwagę również ostatnią wolę zmarłego.
Kto i kiedy ma prawo do konkretnego, oznaczonego grobu? Co w sytuacji, gdy istnieje kilka osób uprawnionych do „skorzystania” z danego grobu? Odpowiedz, te pytania, wiąże się najczęściej z ustaleniem, kto jest „dysponentem grobu”, czasem zwanym także „opiekunem grobu”. Kwestii związanych z grobem nie reguluje jednak ustawa o cmentarzach. Sposoby określania osób uprawnionych do grobu wynikają z regulaminów konkretnych cmentarzy. Bardzo często regulaminy odwołują się do ustawy o cmentarzach i łączą prawo do pochówku z prawem do grobu. Dotyczy to głównie cmentarzy komunalnych oraz dużych cmentarzy parafialnych. Wówczas, jako dysponent grobu, wskazani są zwykle członkowie rodziny osoby pochowanej w tym grobie, w kolejności wymienionej wyżej. Zdarzają się jednak odmienne regulacje, spotykane głównie na mniejszych cmentarzach.
O sposobie wykorzystania grobu decyduje jego dysponent. To właśnie on musi również wyrazić zgodę na pochowanie, w istniejącym już grobie, kolejnej osoby. W przypadku, gdy dysponentami grobu są dwie lub więcej osób, wszelkie decyzje, związane z dysponowaniem grobem, winny być podejmowane przez wszystkie te osoby lub przez jedną z nich, która jest upoważniona przez osoby pozostałe. Każdy uprawniony do grobu (dysponent) ma swoje indywidualne prawo, które podlega ochronie. Wynikłe z tych uprawnień spory powinny być rozstrzygane w drodze ugodowej, a jeżeli jest to niemożliwe, pozostaje droga sądowa. Prawo do grobu rozumiane musi być szerzej niż tylko prawo do określonego miejsca pochówku. Szerzej, to znaczy również, jako prawo związane z kultem zmarłego, prawo do urządzenia grobu, decydowaniu o jego wystroju, ustawienia nagrobka, pielęgnacji grobu, odwiedzania go, obywania ceremonii religijnych, kontemplacji.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy