Prawo w pigułce: separacja
Separacja to instytucja prawna, która stanowi alternatywę dla małżonków, którzy jeszcze widzą szanse na uratowanie małżeństwa i nie chcą orzekania rozwodu. Wyróżnia się dwa rodzaje separacji: separację faktyczną oraz separacji prawną (sądową).
Separacja faktyczna polegać może, na przykład, na zmianie miejsca zamieszkania przez jednego z małżonków, czy unikania kontaktów ze współmałżonkiem. Takie zachowanie w konsekwencji powoduje, że każdy z małżonków będzie prowadził swoje – oddzielne życie. Ten rodzaj separacji nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Separacja prawna następuje w wyniku orzeczenia separacji przez sąd. Dochodzi wówczas do czasowego „zawieszenia” małżeństwa, co oznacza, iż pewne prawa i obowiązki ulegną wstrzymaniu na czas trwania separacji sądowej. Podobnie jak w przypadku rozwodu, po orzeczeniu separacji: 1) powstaje ustrój rozdzielności majątkowej między małżonkami; 2) małżonkowie nie będą po sobie dziedziczyć z ustawy; 3) w przypadku posiadania wspólnych małoletnich dzieci sąd będzie orzekał o władzy rodzicielskiej, kontaktach oraz alimentach na rzecz małoletnich dzieci; 4) w przypadku zawarcia porozumienia przez małżonków w sprawie wykonywania władzy rodzicielskiej, kontaktów oraz alimentów na małoletnie dzieci sąd będzie mógł wydać orzeczenie zgodne z treścią wskazanego porozumienia, jeżeli będzie to zgodne z dobrem małoletniego/ małoletnich dziecka/dzieci; 5) sąd nie będzie orzekał o kontaktach z małoletnimi dziećmi, jeżeli małżonkowie złożą zgodnie taki wniosek; 6) sąd będzie orzekał o sposobie korzystania z wspólnego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania.
Aby sąd mógł orzec separację musi ustalić, czy pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Podobnie jak przy rozwodzie, zupełny rozkład pożycia oznacza ustanie pomiędzy stronami więzi fizycznej, duchowej i gospodarczej. W sytuacji, gdy strony, z ważnych przyczyn, dalej zachowują pewne elementy więzi gospodarczej, sąd oceniając te powody może uznać, iż pomimo zachowania więzi gospodarczej, doszło do zupełnego rozkładu pożycia. Sąd, inaczej niż przy rozpatrywaniu sprawy o rozwód, nie ustala przy orzekaniu separacji czy rozkład pożycia małżeńskiego ma charakter trwały.
Sąd bada także, czy w danej sprawie nie występują negatywne przesłanki, które nie pozwalają na orzeczenie separacji. Orzeczenie separacji jest niedopuszczalne, gdyby w wyniku jej orzeczenia miało ucierpieć dobro wspólnych, małoletnich dzieci albo jej orzeczenie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Sąd, w sprawie o separację, co do zasady orzeka o winie któregoś z małżonków. Na ich zgodne żądanie może jednak odstąpić od tej zasady.
Czasem zdarza się, że jedna strona wniosła o orzeczenie separacji, zaś druga o rozwód. W takim przypadku, gdy żądanie orzeczenia rozwodu jest uzasadnione, a nie występują negatywne przesłanki, które sprawiają, że orzeczenie rozwodu jest niedopuszczalne, to sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu jest niedopuszczalne, tj. występują negatywne przesłanki dla orzeczenia rozwodu, to sąd orzeka separację. Co interesujące, w trakcie trwania sprawy o separację, przed sądem I instancji, można zmienić swoje żądanie i zażądać rozwodu. Po wydaniu wyroku przez sąd I instancji, taka zmiana nie jest już możliwa.
W sprawie o separację o obowiązku alimentacyjnym na wspólne małoletnie dzieci sąd będzie orzekał z urzędu. Z kolei o obowiązku alimentacyjnym jednego ze współmałżonków na rzecz drugiego sąd będzie orzekał w przypadku złożenia takiego wniosku. W przypadku orzeczenia separacji bez winy stron, bądź z winy obojga małżonków, aby sąd zasądził alimenty po stronie uprawnionego musi zaistnieć niedostatek. W przypadku, gdy winnym rozkładu pożycia małżeńskiego jest małżonek zobowiązany do alimentacji, to po stronie uprawnionego musi wystąpić istotne pogorszenie sytuacji materialnej. Orzeczenie separacji, inaczej niż w przypadku orzeczenia rozwodu, nie otwiera możliwości do powrotu do nazwiska z czasu przed zawarciem związku małżeńskiego. Jeżeli małżonkowie doszli do porozumienia i widzą możliwość kontynuacji małżeństwa, sąd na zgodny wniosek stron sąd znosi separację, czyli znosi omawiany wyżej stan „zawieszenia”. Jeżeli orzeczona separacja nie spełniła swojego zadania i związek małżeński nie został uratowany, można wystąpić z pozwem o orzeczenie rozwodu.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy