Prawo w pigułce: dobrowolne poddania się karze
Prawo do dobrowolnego poddania się karze przez podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym, czy też przez oskarżonego w postępowaniu sądowym, jest jednym z praw przysługujących sprawcy przestępstwa. Generalnie prawo to polega na możliwości uzgodnienia z prokuratorem, lub z prokuratorem i pokrzywdzonym, wymiaru kary i środków karnych, na które sprawca zostanie skazany. Wniosek taki musi uwzględnić sąd. Prawo to jest jednakże ograniczone wskazanymi w ustawie warunkami. Warunki te bezwzględnie muszą być spełnione, aby poddanie się dobrowolnie karze było skuteczne. Inne ograniczenia obowiązują, jeżeli chce się poddać dobrowolnie karze w postępowaniu przygotowawczym, a inne w postępowaniu sądowym. Dziś przybliżę pierwsze z nich.
Jeżeli sprawca chce dobrowolnie poddać się karze, może wybrać jedną z dwóch możliwości prowadzących do osiągnięcia tego celu. Uzależnione są one od postawy przyjętej przez sprawcę w toku postępowania przygotowawczego.
1) Jeżeli sprawca przyznał się do winy, to prokurator ma możliwość wystąpienia do sądu z wnioskiem o wydanie wyroku skazującego, zamiast kierowania aktu oskarżenia. Sąd wydaje wyrok na posiedzeniu, a nie na rozprawie, a obecność sprawcy nie jest obowiązkowa. Przyznanie do winy musi być jednoznaczne i bezwarunkowe. Z wyjaśnień, które zostały złożone w postępowaniu przygotowawczym musi wynikać także, że przedstawiony zarzut został przez sprawcę w pełni zrozumiany. Nadto sprawca zobowiązany jest do przedstawienia i wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy związanych z zarzucanym mu przestępstwem. Nie wystarczy zatem samo „suche” przyznanie się do winy. Dodatkowo składane wyjaśnienia muszą być wiarygodne, w tym sensie, że w ich świetle, wskazane przez sprawcę okoliczności oraz jego wina nie mogą budzić żadnych wątpliwości. Wniosek o dobrowolne poddanie karze zawiera ustalenia w zakresie kary oraz środków karnych, np. zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Jeżeli przestępstwem została wyrządzona szkoda, to wniosek będzie także zawierał ustalenia związane z obowiązkiem naprawienia przez sprawcę szkody. We wniosku można również, chociaż nie jest to niezbędne, uzgodnić kwestię kosztów i opłat sądowych. Należy pamiętać, że pomimo ustalenia treści wyroku z prokuratorem, sąd może, ale nie musi, uwzględnić wniosku. Jeżeli sąd wniosku nie uwzględni, to zwraca akta sprawy prokuratorowi. Zwrot sprawy prokuratorowi nie zamyka drogi do ponownego wystąpienia z takim wnioskiem. Może to mieć miejsce np. w sytuacji, kiedy sprawca zostanie ponownie przesłuchany i złoży dodatkowe wyjaśnienia.
2) Jeżeli sprawca nie przyznał się do winy – to prokurator, kierując do sądu przeciwko niemu akt oskarżenia, może dołączyć jednocześnie wniosek o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzania rozprawy. Wniosek taki będzie zawierał uzasadnienie wskazujące na to, że okoliczności popełnienia czynu zarzuconego oskarżonemu w akcie oskarżenia, nie budzą wątpliwości tak jak i wątpliwości nie budzi jego wina. Sprawstwo, wina i okoliczności popełnienia czynu zabronionego mogą wszak wynikać z innych dowodów zgromadzonych w sprawie. Odmowa składania wyjaśnień nie może być interpretowana na niekorzyść sprawcy i nie może wywoływać dla niego negatywnych skutków procesowych. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, aby wystąpienie z wnioskiem o dobrowolne poddanie się karze było skuteczne pomimo tego, że do popełnienia czynu, i tym samym do winy, sprawca się nie przyznaje.
Podobnie jak w przypadku przyznania się do winy, sąd wniosku o dobrowolne poddanie karze może nie uwzględnić. W takiej sytuacji nie zwraca wniosku prokuratorowi, lecz prowadzi normalne postępowanie sądowe. Dzieje się tak dlatego, że wniosek w tym przypadku jest tylko załącznikiem do wniesionego już aktu oskarżenia.
Rozpoznając wniosek o dobrowolne poddanie się karze sąd bierze zawsze pod uwagę, czy zaproponowana kara prowadzi do osiągnięcia celów postępowania karnego. Z jednej strony celem takiego postępowania jest ukaranie sprawcy w sposób, który będzie zapobiegał popełnieniu przez niego kolejnego przestępstwa w przyszłości, zaś z drugiej strony wymierzona kara będzie oddziaływała odstraszająco na inne osoby. Zawsze też sąd ustala, czy prawa i interesy podejrzanego zostały należycie zabezpieczone, a czyni to m.in. poprzez sprawdzenie, czy wysokość szkody wyrządzonej została ustalona w sposób odpowiedni i prawidłowy oraz czy obowiązek naprawienia szkody został ustalony w odpowiedniej wysokości i znalazł odzwierciedlenie we wniosku o dobrowolne poddanie się karze. Dzieje się tak dlatego, że do uwzględnienia wniosku o dobrowolne poddanie się karze, nie jest wymagana zgoda pokrzywdzonego. W trybie tym interesy pokrzywdzonego „zabezpiecza” prokurator oraz sąd akceptując wniosek.
Możliwość dobrowolnego poddania się karze w tym trybie dotyczy wyłącznie przypadku, gdy zarzucany czyn nie stanowi zbrodni. Zbrodnią jest czyn, który jest ustawowo zagrożony karą pozbawienia wolności nie krótszą niż 3 lata albo karą surowszą. Wszystkie czyny nieobjęte takim zagrożeniem kwalifikowane są jako „występki”. Tylko sprawca występku może skorzystać z prawa do dobrowolnego poddania się karze.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy