Stan klęski żywiołowej jest jednym z trzech stanów nadzwyczajnych przewidzianych w polskim porządku prawnym. Umożliwia państwu efektywne zarządzanie w sytuacjach wyjątkowych, kiedy standardowe procedury są niewystarczające, aby sprostać skutkom klęsk naturalnych lub technicznych. Konstytucja RP oraz ustawa o stanie klęski żywiołowej są aktami prawnymi, szczegółowo regulującymi zasady wprowadzenia, funkcjonowania oraz zakończenia tego stanu nadzwyczajnego.
Zgodnie z wynikającymi z tych aktów prawnych przepisami, stan klęski żywiołowej wprowadzany jest w przypadku, gdy wystąpi zagrożenie o charakterze naturalnym lub technicznym, które zagraża życiu, zdrowiu, mieniu lub środowisku w skali przekraczającej możliwości skutecznej reakcji przy zastosowaniu zwykłych środków prawnych. Do klęsk żywiołowych zaliczają się m.in. powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, pożary lasów, a także katastrofy techniczne, jak awarie elektrowni, skażenia chemiczne czy radiacyjne. Stan klęski żywiołowej ogłaszany jest przez Radę Ministrów na maksymalnie 30 dni i może być przedłużony wyłącznie za zgodą Sejmu. Co istotne, wprowadzenie stanu nadzwyczajnego musi być proporcjonalne do zagrożenia oraz konieczne z punktu widzenia interesu publicznego.
Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej wiąże się z możliwością ograniczenia niektórych praw i wolności obywateli. Państwo zyskuje prawo do stosowania dodatkowych środków w celu ochrony ludności, zwalczania skutków klęski oraz zapobiegania jej dalszemu rozprzestrzenianiu się.
Przykładowe ograniczenia, jakie mogą być wprowadzone podczas stanu klęski żywiołowej, to:
– Zakaz przemieszczania się – władze mogą wprowadzić ograniczenia w poruszaniu się w określonych strefach, zwłaszcza tam, gdzie zagrożenie jest największe. W przypadku ostatniej powodzi zakazem wejścia objęto tereny wałów przeciwpowodziowych.
– Obowiązek ewakuacji – możliwe jest przymusowe przenoszenie ludności z obszarów zagrożonych do bezpieczniejszych rejonów.
– Ograniczenia wolności zgromadzeń i działalności przedsiębiorstw – w czasie stanu klęski żywiołowej mogą zostać wprowadzone regulacje zakazujące zgromadzeń publicznych czy czasowo zamykające niektóre przedsiębiorstwa.
Ograniczenia te mają na celu zwiększenie bezpieczeństwa publicznego oraz minimalizowanie strat mogących powstać w wyniku zaistnienia klęski.
Stan klęski żywiołowej wpływa nie tylko na sytuację społeczną, ale również na gospodarkę. Władze mają prawo nakazać firmom podjęcie konkretnych działań, np. przestawienie się na produkcję towarów niezbędnych do usuwania skutków klęski, takich jak materiały budowlane, czy środki ochrony. Mogą również zobowiązać przedsiębiorstwa do czasowego wstrzymania określonego rodzaju działalności, jeśli to konieczne dla bezpieczeństwa obywateli. Z drugiej strony, wprowadzenie stanu klęski żywiołowej może wiązać się z odroczeniem płatności niektórych zobowiązań finansowych, np. należności podatkowych lub kredytów.
Rząd wprowadził dla przedsiębiorców poszkodowanych w wyniku powodzi szereg udogodnień w postaci odroczeń lub rozłożenia na raty płatności podatków w tym m.in. PIT, CIT i VAT oraz składek ZUS. Szczegółowe informacje w tym zakresie można odnaleźć na stronie Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców pod adresem: https://rzecznikmsp.gov.pl/stan-kleski-zywiolowej-w-polsce-wsparcie-dla-poszkodowanych-przedsiebiorcow/.
Ustawa o stanie klęski żywiołowej przewiduje także, że osoby fizyczne i prawne, które poniosły straty w wyniku działań związanych z wprowadzeniem tego stanu, mogą domagać się odszkodowania od państwa. Dotyczy to m.in. zniszczonego mienia czy straconych korzyści finansowych związanych z zakazem prowadzenia działalności gospodarczej. Procedura ubiegania się o odszkodowanie może być skomplikowana, ale stanowi ważną ochronę interesów obywateli i przedsiębiorstw.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy