„Referendum” to słowo, które w ostatnich dniach pojawia się dość często, a będzie jeszcze częściej. Sejm zdecydował bowiem, że 15 października, obok wyborów powszechnych do Sejmu i Senatu, będzie można odpowiedzieć na aż cztery pytania referendalne.
W tej sytuacji warto zapoznać się z tym, czym w ogóle jest referendum, kiedy będzie wiążące, oraz jak powinny wyglądać prawidłowo skonstruowane pytania referendalne.
Art. 125 Konstytucji RP stanowi, że w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm RP lub Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej za zgodą Senatu RP. Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy. Pozostałe, szczegółowe kwestie formalne znajdują się w ustawie o referendum ogólnokrajowym z 14 marca 2003 roku i obejmują m.in. takie kwestie jak: kto może głosować, ile czasu może trwać referendum oraz jakie są zadania komisarzy wyborczych.
Samo referendum jest jedną z najważniejszych instytucji demokratycznego państwa prawa. Pozwala bowiem na bezpośrednie sprawowanie władzy przez obywateli. W sytuacji o szczególnym znaczeniu dla państwa, wymagającej podjęcia decyzji na TAK lub NIE, naczelne organy władzy ustawodawczej i wykonawczej mogą zasięgnąć bezpośredniego głosu obywateli. Żeby jednak instytucja ta miała sens, konieczne jest spełnienie jednego, bardzo ważnego elementu. Pytanie lub pytania referendalne muszą być proste, szczegółowe oraz nieinterpretowalne. Wszystkie inne pytania, w tym zwłaszcza pytania otwarte, ogólne, które mogą podlegać różnym interpretacjom, są pytaniami postawionymi, mówiąc eufemistycznie, w sposób niewłaściwy. To samo dotyczy pytań sugerujących lub nacechowanych negatywnymi skojarzeniami. Czy aktualnie postawione pytania referendalne spełniają kryteria, które spełniać powinny? Czy są jasne oraz nie mogą być interpretowane na różne sposoby? Czy naprawdę istnieje jakiś tajny przymusowy mechanizm relokacji nielegalnych imigrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki, o którym nikt nigdy nie słyszał? To podstawowe pytania, na które każda uprawniona do głosowania osoba powinna sobie udzielić odpowiedzi. Warto wiedzieć, że aby referendum było ważne, musi w nim wziąć udział więcej niż połowa osób uprawnionych do głosowania. Udział w referendum nie jest obowiązkowy. Każda osoba uprawniona do głosowania może odmówić przyjęcia karty do głosowania. W takiej sytuacji należy również zażądać pisemnego odnotowania tego faktu w spisie wyborców, w odpowiedniej rubryce.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy