Możliwość uzyskania ułaskawienia przez Prezydenta RP wywołuje wiele kontrowersji, jednak wciąż funkcjonuje w polskim systemie prawnym. Uprawnienie to przysługuje prezydentowi na mocy art. 139 Konstytucji RP. Prawo łaski jest szczególnym uprawnieniem prezydenta, które nie podlega jakiejkolwiek kontroli ze strony innych organów władzy. Formalnie ułaskawienie oznacza całkowite lub częściowe uwolnienie skazanego od skutków wydanego w jego sprawie wyroku sądu. Akt łaski nie jest ograniczony żadnym przepisem i może przejawiać się w bardzo wiele sposobów. Do najczęściej stosowanych należy zmniejszenie wymiaru orzeczonej kary oraz zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności.
Pamiętać należy, że akt łaski nie zmienia wyroku sądu i nie podważa orzeczonej przez sąd, winy skazanego. Szczegółowa procedura określająca przebieg postępowania w sprawie ułaskawienia zawarta jest w kodeksie postępowania karnego. Zasadniczo celem postępowania ułaskawieniowego jest ustalenie, czy po wydaniu prawomocnego wyroku zaistniały w życiu skazanego szczególne wydarzenia powodujące nadmierną dolegliwość wymierzonej kary. Prezydent, przed skorzystaniem z prawa łaski, rozważa opinie i sugestie pozostałych organów, biorących udział w procedurze ułaskawieniowej. Są to stanowiska sądu lub sądów orzekających w sprawie skazanego, opinie administracji zakładów karnych oraz opinia i wnioski prokuratora generalnego.
Prośbę o ułaskawienie skazanego może wnieść on sam, osoba uprawniona do składania na jego korzyść środków odwoławczych, krewni w linii prostej (np. dzieci, rodzice), przysposabiający lub przysposobiony, rodzeństwo, małżonek i osoba pozostająca ze skazanym we wspólnym pożyciu. Rozpoznając prośbę o ułaskawienie bierze się pod uwagę w szczególności zachowanie skazanego po wydaniu wyroku, rozmiary wykonanej już kary, stan zdrowia skazanego i jego warunki rodzinne, naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, a przede wszystkim szczególne wydarzenia, jakie nastąpiły po wydaniu wyroku. Przepisy przewidują dwa tryby złożenia wniosku o ułaskawienie.
Tryb pierwszy polega na przekazaniu prośby o ułaskawienie sądowi, który wydał wyrok w pierwszej instancji. Jeżeli w danej sprawie orzekał tylko sąd pierwszej instancji i wyda on opinię pozytywną, to przesyła prokuratorowi generalnemu akta sprawy wraz ze swoją opinią. W razie negatywnej opinii pozostawia prośbę bez dalszego biegu. Jeżeli w sprawie orzekał także sąd drugiej instancji, sąd pierwszej instancji przesyła mu akta sprawy wraz ze swoją opinią. Sąd odwoławczy pozostawia prośbę bez dalszego biegu, jeżeli wydaje opinię negatywną i taką opinię wydał również sąd pierwszej instancji. Jeżeli zaś opinia, chociaż jednego z sądów jest pozytywna dla skazanego, akta sprawy przesyłane są prokuratorowi generalnemu, który przedstawia prezydentowi prośbę o ułaskawienie wraz z aktami sprawy i swoim wnioskiem.
Tryb drugi polega na skierowaniu prośby o ułaskawienie bezpośrednio do prezydenta. Ten ma możliwość skorzystania z trzech możliwości. Po pierwsze: może zdecydować by nadać sprawie bieg w trybie wyżej wskazanym, tj. przekazać sprawę sądowi pierwszej instancji. Może także zdecydować o przekazaniu prośby prokuratorowi generalnemu w celu nadania jej biegu. Po przekazaniu prokuratorowi generalnemu przez prezydenta prośby o ułaskawienie, ten może zażądać przedstawienia sobie akt sprawy wraz z opiniami sądów, lub też przedstawić akta prezydentowi, bez zwracania się o opinię do sądów. Trzecią możliwością jest bezpośrednie skorzystanie przez Prezydenta RP z prawa łaski bez przeprowadzania jakiejkolwiek procedury, na mocy art. 139 Konstytucji RP.
Ponowna prośba o ułaskawienie, wniesiona przed upływem roku od negatywnego załatwienia poprzedniej prośby, może być przez sąd pozostawiona bez rozpoznania. Jedynymi osobami, które nie mogą skorzystać z prawa łaski są osoby skazane przez trybunał stanu.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy