W życiu zdarza się, że spadkodawca pozostawia majątek znacznej wartości, a między spadkobiercami istnieje duży spór, kto ma dziedziczyć lub w jaki sposób majątek ma zostać podzielony. Tym majątkiem może być np. nieruchomość, czy nawet całe gospodarstwo, które w nieodpowiednich rękach może popaść w ruinę. Często postępowania spadkowe toczą się latami. Czy w takiej sytuacji można jakoś ochronić majątek spadkowy przed zmniejszeniem jego wartości, czy nawet jego utratą?
Okazuje się, że ustawodawca przewidział taką sytuację. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego przewidują możliwość sądowego zabezpieczenia spadku. Zabezpieczenie może mieć miejsce, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że z jakiejkolwiek przyczyny grozi naruszenie rzeczy lub praw majątkowych, które w chwili otwarcia spadku były we władaniu lub należały do spadkodawcy. Dotyczy to zwłaszcza zagrożenia ich usunięcia, uszkodzenia, zniszczenia lub nieusprawiedliwionego, jak i bezprawnego rozporządzenia nimi. Instytucja zabezpieczenia spadku ma więc na celu ochronę składników masy spadkowej, co czasu zakończenia sporów między spadkobiercami. Zabezpieczeniu podlegają ruchome składniki majątku, które łatwo ukryć, sprzedać czy zataić. Należą do nich np. gotówka oraz biżuteria. Oczywiście zabezpieczenie może także dotyczyć nieruchomości.
Sąd, dokonując zabezpieczenia, określa jakie składniki majątku oraz w jaki sposób mają być zabezpieczone. Jeżeli zaś nie jest możliwe określenie sposobu zabezpieczenia w postanowieniu o zabezpieczeniu spadku, wybór sposobu zabezpieczenia należy do komornika, który zabezpieczenie będzie realizował. Środkiem (sposobem) zabezpieczenia jest np. ustanowienie dozoru nad nieruchomością, czy złożenie ruchomości do depozytu sądowego.
Wniosek o zabezpieczenie spadku mogą złożyć nie tylko spadkobiercy ustawowi lub testamentowi. Może go złożyć także osoba uprawniona do zachowku, a nawet wierzyciel, który miał roszczenia do spadkodawcy. Zabezpieczenia spadku sąd może dokonać także działając z urzędu. Takie zabezpieczenie ma najczęściej miejsce w sytuacji, gdy spadkobierca jest nieznany.
Do wydania postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia spadku właściwy jest sąd, w którego okręgu znajdują się rzeczy będące w chwili otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy) we władaniu spadkodawcy. Wnioskodawca powinien nie tylko wykazać, że jest się osoba uprawnioną do złożenia wniosku, lecz także, że nie ma możliwości w inny sposób zabezpieczyć swoich praw do czasu działu spadku. Termin złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia nie jest ograniczony czasowo, co oznacza, że można go złożyć zarówno przed, jak i w trakcie trwania postępowania sądowego.
W razie zmiany okoliczności, sąd z urzędu lub na wniosek może zmienić środek zabezpieczenia. Może też uchylić zabezpieczenie, jeżeli ustanie potrzeba jego stosowania.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy