Sądy w wielu sprawach mogą orzec karę grzywny: samą lub obok kary pozbawienia bądź ograniczenia wolności. Co się stanie, jeżeli skazany na karę grzywny o niej zapomni lub też jego stan majątkowy nie pozwala na jej wykonanie, czyli zapłatę?
Najważniejszą zasadą, o której należy pamiętać, jest ta, że należy działać. Problem sam nie minie, a wymiar sprawiedliwości pamięć ma z reguły bardzo dobrą i nie zapomni o swojej należności. Skazany ma zatem kilka możliwości działania. Może wystąpić z wnioskiem o: 1) rozłożenie płatności kary grzywny na raty, 2) umorzenie płatności kary grzywny, 3) zamianę kary grzywny na karę polegającą na wykonywaniu pracy społecznie użytecznej. Jeżeli jednak skazany nie podejmuje żądnych działań lub też wszystkie wskazane możliwości zostały wykorzystane, lecz nie przyniosły one pozytywnego rezultatu, stosowane jest ostatnie rozwiązanie. Taki skazany zagrożony jest tym, że sąd zamieni karę grzywny na zastępczą karę pozbawienia wolności. Podjęcie takiej najsurowszej z możliwych decyzji przez sąd jest jednakże uwarunkowane zaistnieniem innych, określonych przepisami, okoliczności.
W jakiej sytuacji, sąd może zamienić karę grzywny, na zastępczą karę pozbawienia wolności? Przede wszystkim sąd musi stwierdzić, że przymusowa egzekucja grzywny jest nieskuteczna. Najczęściej oznacza to, że wszczęte postępowanie egzekucyjne, mające na celu wyegzekwowanie grzywny, zostanie przez komornika umorzone wobec bezskuteczności. Przeprowadzenie egzekucji nie jest jednakże bezwzględnie konieczne, gdy z okoliczności sprawy wynika jednoznacznie, że gdyby wszczęto egzekucję byłaby ona bezskuteczna. Wiedzę o sytuacji majątkowej skazanego sąd nabywa przez cały tok postępowania karnego, z różnych źródeł. Mogą to być np. wyjaśnienia skazanego znajdujące się w aktach sprawy, czy też wywiady policji lub kuratora sądowego.
Zamiany kar sąd może dokonać także w przypadku, gdy zamienił karę grzywny na prace społeczno- użyteczne, ale skazany uchylał się od wykonania tej kary. Zamiany kary grzywny na karę zastępczą pozbawienia wolności sąd może orzec bezpośrednio, również w przypadku, gdy ustali, że wykonanie zastępczej kary prac społeczno-użytecznych nie jest możliwe np. z powodu ograniczenia możliwości wykonywania pracy z uwagi na stan zdrowia fizycznego lub psychicznego, a także, gdy zachodzi niecelowość takiej zamiany.
Jaki jest przelicznik kary grzywny na zastępczą karę pozbawienia wolności? Przepisy przewidują, że dwie stawki dzienne grzywny odpowiadają jednemu dniu zastępczej kary pozbawienia wolności. W przypadku, gdy grzywna została określona kwotowo na jeden dzień zastępczej kary pozbawienia wolności, jest on równoważny kwocie ustalonej przez sąd, przy czym kwota ta musi mieścić się w widełkach od 20 zł do 4000 zł. Przy orzekaniu zastępczej kary pozbawienia wolności sąd jest zobowiązany do zachowania odpowiedniej proporcji pomiędzy karą zastępczą, a wymiarem orzeczonej grzywny.
Dokonując zamiany kar sąd nie może wymierzyć zastępczej kary pozbawienia wolności na okres powyżej 12 miesięcy. Nie może też przekroczyć górnej granicy kary pozbawienia wolności, którą zagrożony jest czyn, za popełnienie którego można zostać skazanym. Jeżeli zaś popełniony czyn nie był w ogóle zagrożony karą pozbawienia wolności, sąd może wymierzyć zastępczą karę pozbawienia wolności maksymalnie do 6 miesięcy.
Na postanowienie w przedmiocie zamiany kary grzywny na karę pozbawienia wolności przysługuje zażalenie.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy