Umowa darowizny jest często spotykanym rodzajem umowy cywilnoprawnej, zawieranej najczęściej między osobami najbliższymi. Przedmiotem umowy darowizny może być dowolna rzecz ruchoma, nieruchoma oraz pieniądze. Darować można także spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego.
Darowizna jest rodzajem umowy jednostronnie zobowiązującej. Taką umową darczyńca przekazuje komuś określoną rzecz – ruchomość bądź nieruchomość – ze swojego majątku, bez obowiązku świadczenia wzajemnego. Czyli, mówiąc krótko, darczyńca oddaje coś za darmo. Od umowy darowizny nie pobiera się podatku od czynności cywilnoprawnych. Czasami może za to zostać naliczony i pobrany podatek od spadków i darowizn. Wysokość tego podatku zależy nie tylko od wartości otrzymanej darowizny, ale też od przynależności obdarowanego do danej grupy podatkowej. Darowizna pomiędzy osobami najbliższymi jest, co do zasady, wolna od podatku, po spełnieniu określonych warunków np. konieczność przelewu darowanych pieniędzy, dokonanie zgłoszenia w odpowiednim czasie darowizny w urzędzie skarbowym itp.
Oświadczenie darczyńcy o darowiźnie nieruchomości powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Brak tej formy powoduje nieważność umowy. Darowizna innych rzeczy, zawarta bez zachowania tej formy, staje się ważna, jeżeli darowizna została spełniona.
Darowizna mieszkania, dokonana wraz ze służebnością mieszkania darczyńcy często mylona jest z prawem dożywocia. Spotkać się można często z określeniem „darowizna z dożywociem”. Pojęcie „darowizny z dożywociem”, chociaż potocznie zrozumiałe, prawnie jest czymś nieistniejącym. Umowa „darowizny z dożywociem”, która prawnie stanowi darowiznę z służebnością mieszkania oraz umowa dożywocia nie są tym samym. Obie umowy rodzą odmienne skutki na wielu płaszczyznach. Na pierwszy rzut oka skutek obu umów wygląda tak samo. Nieruchomość przechodzi na własność osoby trzeciej, a darczyńca ma prawo w nim zamieszkiwać i korzystać z określonych pomieszczeń do końca życia. Darowizna ze służebnością mieszkania wciąż jednak pozostaje, w myśl prawa spadkowego, tylko darowizną, ze wszystkimi jej skutkami. Dokonanie darowizny ze służebnością mieszkania powoduje jedynie obniżenie wartości samej darowizny, o wartość wpisanej służebności. Nie pozwoli to jednak uniknąć konieczności rozliczenia się z dokonanej darowizny z osobą uprawnioną do zachowku. Wartość darowanych pieniędzy, rzeczy i nieruchomości, co do zasady, podlega rozliczeniu w ramach zachowku. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku jedynie drobnych darowizn oraz darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, o ile osoby obdarowane nie są spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Termin ten liczy się wstecz od otwarcia spadku, czyli od dnia śmierci spadkodawcy. Darowizny dokonane na rzecz spadkobierców są doliczane bez względu na czas ich dokonania. Darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Oznacza to, że należny zachowek pomniejsza się o wartość darowizny. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy np. wnuk, prawnuk, zalicza się, na należny mu zachowek, także darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego np. rodziców. Darowizny podlegają również, chociaż nie zawsze, zaliczeniu na poczet schedy spadkowej.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy