Prawo w pigułce: nawiązka
W wyrokach sądów karnych często natknąć się można na słowo „nawiązka”. Co to takiego jest nawiązka i jaką pełni funkcję? Najkrócej rzecz ujmując, nawiązką można nazwać kwotę pieniężną, którą skazany jest zobowiązany zapłacić na rzecz osoby pokrzywdzonej przestępstwem lub instytucji określonej przez sąd. Nawiązka nie jest odszkodowaniem, co oznacza, że nie musi odpowiadać wysokości szkody wyrządzonej przestępstwem. Pomimo tego, że zaliczana jest do tzw. środków kompensacyjnych.
Nasuwa się naturalne pytanie o to, kiedy sąd może orzec obowiązek zapłaty nawiązki. W pytaniu tym istotne jest słowo „może”. Otóż sąd może, ale nie musi orzec o obowiązku zapłaty nawiązki, nawet w przypadku zaistnienia okoliczności umożliwiających sądowi jej orzeczenie. Skrótowo rzecz ujmując, można wyodrębnić trzy grupy przestępstw, których popełnienie może wiązać się z orzeczeniem nawiązki.
Pierwsza grupa to umyślne przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu człowieka lub też przestępstwa umyślne, których skutkiem jest śmierć, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia. Do takich przestępstw należą np. zabójstwo czy pobicie. W przypadku skazania za tego rodzaju przestępstwo można orzec nawiązkę, ale nie na rzecz pokrzywdzonego. Wydawałoby się oczywiste, że w takim przypadku to pokrzywdzony winien być beneficjentem nawiązki. Tak jednak nie jest, a nawiązkę orzeka się na rzecz Funduszu Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Funduszem tym zarządza Minister Sprawiedliwości i jednocześnie Prokurator Generalny. Istnieje jeden wyjątek od powyższej, ogólnej zasady. Orzeczenie nawiązki na rzecz pokrzywdzonego jest możliwe, w przypadku skazania za przestępstwo wyżej wymienione, jeżeli sąd nie orzeka o obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem i zadośćuczynieniu za doznaną krzywdę. Jeżeli przestępstwo zostało popełnione przez kilka osób, sąd może orzec o obowiązku zapłaty nawiązki osobno od każdego z winnych. Sąd ma możliwość orzeczenia nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, gdy ustalenie wysokości szkody lub zadośćuczynienia, jest znacznie utrudnione. Maksymalna wysokość nawiązki orzeczonej w tym trybie wynosi 200 000 zł.
Druga grupa to przestępstwa przeciwko środowisku. Przy tego rodzaju czynach zabronionych, nawiązka orzekana jest na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Trzecią grupą są przestępstwa, ponownie ściśle rzecz ujmując, związane z bezpieczeństwem w ruchu lądowym pojazdów mechanicznych tzw. przestępstwa komunikacyjne. Najczęściej wchodzi tu w grę spowodowanie wypadku, w którym inne osoby odniosły obrażenia, przy czym sprawca był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, bądź też zbiegł z miejsca zdarzenia. W takim przypadku orzeczenie nawiązki na rzecz pokrzywdzonego jest obligatoryjne. Sąd musi nawiązkę orzec, a pokrzywdzony nie musi składać wniosku o jej orzeczenie na swoją rzecz. Jeżeli pokrzywdzonym w wypadku jest więcej niż jedna osoba, to sąd orzeka obowiązek zapłaty nawiązki na rzecz każdej z pokrzywdzonych osób.
Często można spotkać się z sytuacją, że sąd warunkowo umarza postępowanie karne. W takiej sytuacji sąd musi nałożyć na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości lub części. Orzeka też, w miarę możliwości, o wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jednakże w przypadku, gdy ustalenie wysokości odszkodowania lub zadośćuczynienia jest znacznie utrudnione, sąd – w miejsce tych obowiązków – obligatoryjnie orzeka nawiązkę.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy