Prawo w pigułce: uznanie ojcostwa
Wbrew pozorom problematyka związana z ojcostwem nie pojawia się w praktyce rzadko. Ojcostwu można zaprzeczyć, ale również można je uznać. Generalną zasadą – tak zwanym domniemaniem – związanym z ustaleniem ojcostwa, jest pochodzenie dziecka z małżeństwa. Domniemywa się więc, że dziecko pochodzi od męża matki, jeżeli: urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji prawnej. Separacja faktyczna nie uchyla tego domniemania.
Oczywistym jest, że konstrukcja domniemania ojcostwa oparta na małżeństwie, nie wystarczy w przypadku kobiety niezamężnej. W takim wypadku, aby ustalić ojcostwo, należy albo uznać ojcostwo przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, albo też wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa.
Uznanie ojcostwa może nastąpić przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego zarówno po urodzeniu dziecka, jak i przed jego urodzeniem. Można więc uznać ojcostwo dziecka poczętego. Można również uznać ojcostwo dziecka urodzonego w następstwie procedury medycznie wspomagającej prokreację (in vitro), przed urodzeniem tegoż dziecka.
Aby oświadczenie mężczyzny o uznaniu ojcostwa było skuteczne muszą zostać spełnione pewne warunki. Przez złożenie oświadczenia należy rozumieć przyznanie danego mężczyzny, że jest ojcem danego dziecka. Dokładniej rzecz ujmując: dany mężczyzna wskazuje, że dziecko biologicznie od niego pochodzi. Kierownik urzędu stanu cywilnego takie oświadczenie dokumentuje w formie protokołu. To jednak nie wszystko. Dla ważności takiego oświadczenia potrzebne jest oświadczenie matki dziecka, która potwierdzi, iż oświadczenie mężczyzny jest zgodne z prawdą. Matka dziecka powinna złożyć takie oświadczenie jednocześnie z oświadczeniem mężczyzny o uznaniu ojcostwa lub w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia przez mężczyznę oświadczenia.Dodatkowym zaś warunkiem uznania oświadczenia za skuteczne w przypadku dziecka poczętego w wyniku procedury medycznej, jest czas urodzenia dziecka. Zgodnie z przepisami, oświadczenie będzie skuteczne, gdy dziecko poczęte wskutek procedury medycznej przyjdzie na świat w ciągu dwóch lat od złożenia przez mężczyznę stosownego oświadczenia.
Jeżeli matka dziecka nie zdąży złożyć oświadczenia w określonym przepisami terminie, to oświadczenie mężczyzny o uznaniu ojcostwa nie wywoła skutków prawnych. Na szczęście nic nie stoi na przeszkodzie, aby mężczyzna ponownie złożył takie oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego i oczekiwał potwierdzenia jego prawdziwości przez matkę dziecka.
Kierownik urzędu stanu cywilnego może odmówić przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa. Dotyczy to zarówno oświadczeń matki dziecka jak i mężczyzny uznającego ojcostwo. Dzieje się tak, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo wtedy, gdy poweźmie wątpliwości, co do pochodzenia dziecka.
Przyjęcie oświadczenia o uznaniu jest niedopuszczalne na przykład, gdy: a) przed sądem została wszczęta sprawa o ustalenie ojcostwa; b) kobieta zamierzająca złożyć takie oświadczenie nie jest matką dziecka; c) zamierza je złożyć osoba, która nie ukończyła 16 lat bądź, co do której istnieją podstawy do całkowitego ubezwłasnowolnienia.Wątpliwości kierownika urzędu stanu cywilnego mogą powstać przykładowo, gdy pomiędzy mężczyzną chcącym złożyć oświadczenie a dzieckiem istnieje znaczna różnica wieku.
Jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego przynajmniej jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a rodzice dziecka przebywają poza granicami kraju, to oświadczenie o uznaniu ojcostwa może być złożone, przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula.
Jeżeli matka dziecka lub mężczyzna, od którego dziecko pochodzi znajdują się w sytuacji niebezpiecznej, zagrażającej bezpośrednio ich życiu, to oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza, albo złożone do protokołu wobec wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy. Kolejnym krokiem jest przekazanie spisanego protokołu niezwłocznie do urzędu stanu cywilnego, który byłby właściwy do sporządzenia aktu urodzenia dziecka.
Uznania ojcostwa można dokonać najpóźniej do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, to można uznać ojcostwo w ciągu roku od dnia, w którym powzięto informację o śmierci dziecka. Jeżeli jednak w ciągu tego czasu dziecko ukończyłoby 18 lat to uznanie ojcostwa jest niedopuszczalne.
Uznania ojcostwa nie można odwołać w drodze złożenia oświadczenia. Jeżeli więc okaże się, że uznane dziecko nie pochodzi od mężczyzny, który je uznał, pozostaje wystąpienie z odpowiednim powództwem do sądu.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy