Przepisy prawa spadkowego przewidują również inną, oprócz sporządzenia testamentu i wydziedziczenia, możliwość ustalenia porządku dziedziczenia. Przypomnę krótko, że wydziedziczenie to pozbawienie spadkobiercy przez spadkodawcę prawa do zachowku. Wydziedziczenie może, chociaż nie musi, wiązać się z pozbawieniem prawa do spadku. Z kolei testament stanowi jedyną prawną możliwość rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci.
Trzecią możliwością jest zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Na gruncie polskiego prawa cywilnego zawieranie umów o spadek po osobie żyjącej jest nieważne, a zawarcie takiej umowy nie będzie mogło wywołać skutków prawnych po śmierci spadkodawcy. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia jest wyjątkiem od tej zasady. Przyszły spadkobierca ustawowy może, podpisując umowę z przyszłym spadkodawcą – osobą, po której by ustawowo dziedziczył, zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka musi być oczywiście zawarta za życia przyszłego spadkodawcy. Formą w jakiej należy zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, jest akt notarialny. Umowa taka powinna więc zostać sporządzona przez notariusza, gdyż w innym wypadku będzie nieważna.
Zawarcie tego rodzaju umowy wywołuje skutki nie tylko bezpośrednio obejmujące spadkobiercę ale i jego bliskich. Pierwszym i najbardziej oczywistym skutkiem podpisania takiej umowy przez spadkobiercę ustawowego, jest to, że nie będzie on dziedziczył po spadkodawcy. Taki spadkobierca będzie traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Drugim skutkiem – powiązanym z pierwszym – jest to, że zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, a więc jego dzieci, wnuki, prawnuki itd. Również oni będą traktowani jakby nie dożyli otwarcia spadku. Umowa wywołuje zatem skutek dalej idący niż klasyczne wydziedziczenie. Strony umowy mogą jednak umówić się inaczej i określić, że zrzeczenie się dziedziczenia nie obejmie zstępnych zrzekającego się. Trzeci skutek jest taki, że przyszły spadkobierca, który podpisał umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, pozbawiony zostajeprawa dochodzenia zapłaty zachowku od pozostałych spadkobierców. Dokonane zrzeczenie się dziedziczenia może być, co do zasady, zmienione lub uchylone wyłącznie przez zawarcie nowej umowy. Stronami umowy muszą być te same osoby, czyli spadkobierca, który zrzekł się dziedziczenia oraz przyszły spadkodawca. Umowa obejmująca zarówno zmianę poprzednio zawartego zrzeczenia jak i uchylenie zrzeczenia się dziedziczenia również powinna mieć formę aktu notarialnego.
Adwokat Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy