Przez ponad 500 lat w Wałbrzychu, Nowej Rudzie i okolicznych miejscowościach wydobywany był węgiel kamienny. W połowie lat 90. XX wieku Dolnośląskie Zagłębie Węglowe przestało istnieć, ale pozostało po nim wiele obiektów przemysłowych, które są wykorzystywane w różny sposób.
Woda z kopalni
Po zakończeniu wydobycia w wałbrzyskich kopalniach węgla kamiennego podziemne wyrobiska zostały zalane wodą. Ale pogarszająca się sytuacja hydrologiczna w kraju i groźba niedoborów wody sprawiły, że samorządowcy zaczęli szukać nowych źródeł wody. A skoro woda była na wyciągnięcie ręki, to zrodziła się koncepcja wykorzystania tego, co zostało nagromadzone pod ziemią. Po analizach wybór padł na dawny szyb Pokój w Kamieńsku (obecnie dzielnica Jedliny-Zdroju), który położony jest na pograniczu gmin Wałbrzych, Jedlina-Zdrój i Walim.
– Wałbrzyski Związek Wodociągów i Kanalizacji dysponuje 50 lokalnymi ujęciami wody. We wszystkich ujęciach odczuwamy okresowe braki wody. To powoduje, że ogromnym wysiłkiem utrzymujemy zaopatrzenie w wodę i zmusiło nas do poszukiwania nowych zasobów. Takim zasobem jest właśnie szyb Pokój, gdzie powstała stacja uzdatniania wody. Wszystko jest tu oparte o szyb, który stanowi ujęcie i tworzy studnię głębinową. Specjaliści przez trzy lata przeprowadzili tu szereg badań i jesteśmy pewni, że ta woda będzie nadawała się do uzdatnienia i będzie spełniała wszelkie wymagania stawiane wodzie pitnej. 2.500 metrów sześciennych to jest ilość, która pozwala w 100% zabezpieczyć gminy Jedlina-Zdrój i Walim. Gmina Głuszyca też będzie mogła korzystać z tego ujęcia, podobnie jak wałbrzyskiego dzielnice: Rusinowa, Kozice, część Starego Zdroju, Nowe Miasto i górna część Poniatowa. Uruchomienie SUW Szyb Pokój pozwala także na racjonalną gospodarkę studniami głębinowymi położonymi na terenie Gminy Mieroszów – podkreśla Marek Mielniczuk, prezes WZWiK.
Koszt budowy stacji wyniósł ponad 16 mln zł, a inwestycja została dofinansowana przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Oczyszczają środowisko
W 1996 roku, w oparciu o restrukturyzację państwowej Kopalni Węgla Kamiennego Thorez w Wałbrzychu, powstała spółka Eco Carbo – Julia, która zajmuje się sprzedażą osadów węgla, czyli odpadami z procesu flotacji węgla koksowego. Osady węgla, czyli tak zwane muły węglowe, po przeprowadzeniu procesu flotacji wydobywanego węgla z kopalni Thorez gromadzone były od lat trzydziestych ubiegłego wieku aż do zakończenia działalność górniczej w 1996 r.
– Węgiel wydobywany spod ziemi nie jest produktem „czystym” – zawiera drobne fragmenty skał, które należy wyeliminować. W tym celu stosuje się proces wzbogacania węgla. Przeprowadza się go w środowisku wodnym, a jego efektem – oprócz wzbogaconego, oczyszczonego węgla – jest odpad, muł węglowy. Ze względu na fakt, że wspomniany proces daleki był od doskonałości, muły węglowe zawierają dużo węgla. Dodatkowo wałbrzyski muł węglowy pochodzi z procesów wzbogacania wydobywanego tutaj antracytu, co stanowi o jego wysokiej wartości opałowej. Produkujemy paliwa przy jednoczesnej poprawie stanu środowiska naturalnego i stanowimy potencjalne zasoby niezależności energetycznej dla Wałbrzycha – informuje spółka Eco Carbo – Julia (źródło: https://ecjpl.com/).
Stara Kopalnia
Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia przy ulicy Wysockiego 27 w Wałbrzychu to największa atrakcja turystyki poprzemysłowej w Polsce, mieszcząca się na terenie dawnej Kopalni Węgla Kamiennego Thorez. Zakończona w 2014 r. rewitalizacja największej wałbrzyskiej kopalni, która w szczycie swej działalności zatrudniała kilka tysięcy pracowników, umożliwiła powstanie wyjątkowego obiektu na turystycznej mapie Polski. Obecnie to 4,5 hektara zabytkowych obiektów poprzemysłowych, wzbogaconych o autentyczne wyposażenie obejmujące zabezpieczony i udostępniony zwiedzającym kopalniany park maszynowy. Dzięki pracującym w Starej Kopalni przewodnikom-górnikom, którzy przed laty pracowali w KWK Thorez oraz muzealnikom, każdy ze zwiedzających może nie tylko obejrzeć ogromną skalę kopalnianej infrastruktury, ale także ma możliwość poznania specyfiki niebezpiecznej i wymagającej pracy górnika. W 2015 r. Stara Kopalnia została wyróżniona prestiżowym tytułem „Zabytek zadbany”, nadawanym przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, co dodatkowo podkreśliło wyjątkowość i skalę przeprowadzonych w całym kompleksie prac rewitalizacyjnych.
W doskonale zachowanym kompleksie poprzemysłowym zawiera się wiedza o historii i kulturze górnictwa węglowego, jak również o przemyśle ceramicznym na Dolnym Śląsku.
W strukturach Starej Kopalni działa Muzeum Przemysłu i Techniki, w którym można poznać historię węgla, górnictwa i górników pracujących w skrajnie niebezpiecznych warunkach. W zbiorach muzeum znajdują się maszyny górnicze oraz ich elementy, pamiątki związane z działalnością wałbrzyskich kopalń, a także materiały audiowizualne i zbiór archiwaliów. Muzeum to także dział archeologiczny oraz geologiczny z bogatymi zbiorami z terenu Wałbrzycha.
Poza tym w Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia działają: Wałbrzyski Ośrodek Kultury, Galeria Sztuki Współczesnej, Centrum Ceramiki Unikatowej, są także pokoje gościnne, restauracja i kawiarnia.
Szyb Witold
Historia Boguszowa-Gorc nierozerwalnie łączy się z historią górnictwa, głównie węgla kamiennego. Zabytkowe pozostałości po zakładzie wydobywczym w dzielnicy Gorce zostały zagospodarowane dzięki dofinansowaniu z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego. Projekt „Adaptacja budynku nadszybia z wieżą wyciągową na Centrum Kulturalno-Kongresowe Witold przy ul. Traugutta w Boguszowie Gorcach” otrzymał 2.422.314,58 zł.
Na potrzeby stworzenia Centrum Witold zaadaptowane zostały budynki poprzemysłowe o znaczeniu zabytkowym: budynek nadszybia z wieżą szybu Witold oraz budynek maszyny wyciągowej, które niegdyś stanowiły pomieszczenia nad szybem Witold, wchodzącym w skład Kopalni Węgla Kamiennego Victoria. Projekt stanowił realizację założeń zawartych w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Boguszów-Gorce. Szyb Witold jest obiektem wpisanym do wojewódzkiego rejestru zabytków, wobec czego remont i adaptacja były ograniczone koniecznością zachowania pierwotnych parametrów oraz uwzględniały wytyczne konserwatora zabytków.
Budynek nadszybia przeznaczony jest na cele szkoleniowo-konferencyjne. Na parterze znajduje się filia biblioteki publicznej, natomiast na piętrze jest sala konferencyjna. Powstała tam również Izba Pamięci Górnictwa i Kopalnictwa, a eksponaty, zgromadzone dzięki ofiarności górników i ich rodzin, stanowią pamiątki związane z wydobyciem węgla kamiennego. W budynku maszyny wyciągowej znajduje się sala konferencyjna wraz z zapleczem kuchennym i sanitarnym. Zabytkowa wieża widokowa szybu Witold jest jedną z atrakcji turystycznych Boguszowa-Gorc i po rewitalizacji pełni funkcję wieży widokowej o wysokości 34 m. W ramach projektu wykonane zostało również zagospodarowanie terenu wraz z drogą dojazdową, parkingiem oraz sceną.
Podziemna Trasa Turystyczna
Podziemna Trasa Turystyczna „Kopalnia Węgla” powstała w Nowej Rudzie już w 1996 r. jako Muzeum Górnictwa. Pomysł zachowania części Kopalni Węgla Kamiennego Nowa Ruda w formie muzeum zrodził się, gdy prowadzone było jeszcze wydobycie. Kopalnia – muzeum miała przypominać o noworudzkim dziedzictwie, przekazywać je kolejnym pokoleniom, które już nie zetknęły się z kopalnią i być ważnym punktem na kulturalnej mapie Nowej Rudy i Kotliny Kłodzkiej. Pierwsze wzmianki o wydobyciu węgla w Nowej Rudzie pochodzą już z 1434 r., czyli najwcześniej na obecnych polskich ziemiach. A w 1995 r. z KWK Nowa Ruda wyjechali na powierzchnię ostatni górnicy.
– To wszystko jednak najlepiej usłyszeć na miejscu, od naszych przewodników, którzy wyjaśnią wszystkie niuanse i zawiłości noworudzkiego górnictwa. Nasza misja jest prosta: codziennie pokazujemy trud pracy górniczej rzeszom turystów. Przypominamy o tym starszym pokoleniom, uczymy nowe. Zachowujemy i przechowujemy górnicze tradycje i pamiątki. Dbamy o powierzoną nam sztolnię Lech, ostatnią część noworudzkiej kopalni. Wszystko to, choć jest poważnym zadaniem, nie wyklucza świetnej zabawy. Programy turystyczne i edukacyjne są dostosowane do każdej grupy wiekowej. Doskonale wiemy, że człowiek najwięcej zapamięta, gdy czasem będzie zabawnie, a czasem strasznie – podkreślają przedstawiciele noworudzkiej atrakcji turystycznej (źródło: https://www.kopalnia-muzeum.pl/).
***
Wicemarszałek Województwa Dolnośląskiego
– Likwidacja Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego spowodowała w Wałbrzychu, Nowej Rudzie i okolicznych miejscowościach przeobrażenie setek hektarów terenów kopalnianych w tereny pokopalniane, które następnie przechodziły proces rekultywacji. Niestety, nie zawsze te procesy były doprowadzone do końca i nie zawsze były odpowiednio finansowane. Wiele hektarów terenów pokopalnianych w subregionie wałbrzyskim wciąż pozostaje niezagospodarowanych. Niektóre z nich stanowią zagrożenie ekologiczne, np. za sprawą wycieków wód kopalnianych bezpośrednio do cieków wodnych, czy emisją szkodliwych substancji z pokopalnianych hałd i z osadników mułów węglowych. Dlatego w najbliższych latach chcemy ze środków europejskich, które pozostają w dyspozycji Samorządu Województwa Dolnośląskiego, rozwiązać problemy z tymi szkodliwymi pozostałościami po Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym.
