Zgodnie z prawem, każda osoba fizyczna posiada zdolność prawną. Oznacza to, że każda osoba, może być podmiotem praw i obowiązków np. może dziedziczyć. Ową zdolność prawną należy odróżnić od zdolności do czynności prawnych. Zdolność do czynności prawnych oznacza możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Nie posiadają zdolności do czynności prawnych osoby ubezwłasnowolnione całkowicie oraz małoletni poniżej 13 roku życia. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają małoletni po ukończeniu 13 roku życia oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Pełną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby pełnoletnie, które nie są częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnione.
Pojawia się naturalne pytanie: kto może dysponować majątkiem małoletniego, skoro nie posiada on zdolności do czynności prawnych? Czy, a jeżeli tak, to w jakich wypadkach, sam małoletni może swobodnie dysponować swoim majątkiem?
Ogólne zasady wynikające z przepisów stanowią, że małoletni do ukończenia 13 roku życia, w ogóle nie ma prawa rozporządzać należącym do siebie majątkiem. Po ukończeniu 13 roku życia, a przed uzyskaniem pełnoletniości, małoletni może zawierać drobne umowy związane z codziennym życiem np. zrobić zakupy. Do osiągnięcia pełnoletniości dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską swoich rodziców lub opiekunów. Jej sprawowanie obejmuje – między innymi – obowiązek trzymania pieczy nad majątkiem dziecka. Istotnym elementem pieczy nad majątkiem dziecka jest z kolei obowiązek sprawowania z należytą starannością zarządu majątkiem dziecka. W związku z tym, rodzice zarządzają majątkiem małoletniego do uzyskania pełnoletności. Rodzic, w ramach władzy rodzicielskiej, może swobodnie dysponować majątkiem małoletniego dziecka, jedynie w granicach tzw. zwykłego zarządu. Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Brak zgody sądu opiekuńczego skutkuje nieważnością czynności. Rodzic małoletniego może otrzymać zgodę sądu opiekuńczego np. na wypłatę większej kwoty pieniężnej z rachunku dziecka, lub sprzedaż należącej do małoletniego nieruchomości, pod pewnymi warunkami. Udzielając zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd, sąd opiekuńczy ocenia jej zgodność z obowiązującymi przepisami prawa, celowość oraz czy czynność jest zasadna dla dobra dziecka. Sąd opiekuńczy może nakazać, aby rodzice sporządzali jednorazowo lub okresowo inwentarz majątku dziecka i przedstawiali go sądowi, a także informowali sąd o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku. W uzasadnionych wypadkach sąd opiekuńczy może ustalić wartość rozporządzeń dotyczących ruchomości, pieniędzy i papierów wartościowych, których dziecko lub rodzice mogą dokonywać każdego roku bez zezwolenia sądu opiekuńczego.
Od ograniczeń związanych z dysponowaniem majątkiem i pozostawaniem pod władzą rodzicielską przez małoletniego, istnieje ważny wyjątek. Małoletni ma prawo swobodnego dysponowania uzyskiwanym przez siebie zarobkiem. W tym miejscu warto wspomnieć, że na umowę o pracę małoletni może pracować po ukończeniu 15 roku życia, zaś do tego czasu małoletni może pracować na umowę zlecenie lub umowę o dzieło. Oczywiście przepisy przewidują w takich sytuacjach kilka innych, koniecznych do spełnienia warunków, które należy spełnić by zatrudnienie małoletniego było zgodne z prawem.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy