Straż miejska często postrzegana jest, jako instytucja konkurencyjna dla policji. Strażnicy miejscy faktycznie, w pewnych sytuacjach, mogą z powodzeniem zastępować policję. Kompetencje strażników miejskich są jednak generalnie węższe, niż uprawnienia funkcjonariuszy policji.
Straż ma strukturę hierarchiczną. Nadzór nad jej działaniem sprawuje komendant, który z kolei podlega wójtowi (straże gminne), burmistrzowi lub prezydentowi miasta (straże miejskie). Głównym zadaniem straży miejskich oraz gminnych jest ochrona porządku w miejscach publicznych, na terenie gminy, na której została utworzona. Strażnicy mogą więc pouczać, zwracać uwagę, a także w pewnych sytuacjach legitymować osoby.Strażnicy miejscy mogą dokonywać czynności przeszukania, a nawet zatrzymania osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa. Taką osobę muszą następnie przekazać w ręce policjantów.
Strażnikom przysługuje również uprawnienie do nakładania kar grzywny za popełnione wykroczenia, czyli prawo nakładania mandatów. W związku z powołaniem do zapewnienia porządku publicznego często nakładane są mandaty za takie przewinienia jak zakłócanie ciszy nocnej, uszkodzenia mienia, śmiecenie w miejscach publicznych, kąpiel w miejscu zabronionym np. w fontannie miejskiej, czy picie alkoholu w miejscu publicznym.
Straże miejskie kojarzone są również z działaniami podejmowanymi w związku z wykroczeniami popełnianymi w ruchu drogowym. Nakładanie blokad na koła nieprawidłowo zaparkowanych pojazdów czy nawet, w pewnych sytuacjach, odholowywanie na parking strzeżony, należy do kompetencji straży. Uprawnienia strażników nie są jednak ograniczone wyłącznie do działań związanych z nieprawidłowym parkowaniem. Strażnik może ukarać mandatem także za inne wykroczenia w ruchu, w tym za brak prawidłowego oświetlenia pojazdu, niestosowanie się do oznakowania i sygnalizacji. Do często popełnianych wykroczeń należy brak zatrzymania się przy „zielonej strzałce” na prawoskręcie, czy przejazd na czerwonym świetle.
Przepisy uprawniają strażników do używania tzw. środków przymusu bezpośredniego. Są to środki mocno ingerujące w wolność osobistą danej osoby, a ich użycie musi być uzasadnione. Często środki te są używane w stosunku do osób, które stanowią zagrożenie dla siebie lub innych np. po użyciu środków psychoaktywnych. Do środków, którymi mogą posługiwać się strażnicy należą: użycie siły fizycznej, założenie kajdanek, czy w ostateczności także użycie broni gazowej lub palnej. Oczywiście rodzaj użytego środka powinien być odpowiedni do sytuacji, w której go użyto. Należy pamiętać, że przekroczenie uprawnień przez funkcjonariusza wyklucza legalność podejmowanych działań i prowadzić może do poniesienia odpowiedzialności karnej przez nadużywającego uprawnień strażnika.
W ostatnich latach, w związku z rozwojem technologii oraz zwiększeniem się wrażliwości na problemy środowiska naturalnego, strażnicy miejscy mają możliwość nakładania mandatów na osoby poruszające się, w sposób niezgodny z przepisami, za pomocą hulajnóg oraz innych urządzeń transportu osobistego, a także kontrolowania czym pali się w piecach.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy