Niegodność dziedziczenia, to możliwość prawna (instytucja), której zastosowanie wyłącza od dziedziczenia osobę, która jest spadkobiercą, zapisobiercą lub uzyskałaby inną korzyść ze spadku. Zdarza się, że taka osoba, uprawniona do dziedziczenia, postępuje w sposób na tyle naganny, że względy etyczno-moralne uzasadniają wykluczenie jej od dziedziczenia. Do czynów niegodziwych, stanowiących podstawę stwierdzenia niegodności dziedziczenia, należą czyny skierowane przeciwko spadkodawcy lub jego bliskim, jak również czyny naruszające swobodę rozrządzania majątkiem na wypadek śmierci lub wymierzone przeciwko dokonanym już rozrządzeniom. Swoistą sankcją za wskazane wyżej działania podjęte przez uprawnionego do spadku jest zatem uznanie tych działań za niegodne i tym samym usunięcie takiej osoby z kręgu uprawnionych do dziedziczenia.
Przesłanki niegodności dziedziczenia
Zgodnie z art. 928 Kodeksu cywilnego spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy np. pobił go lub też ukradł mu dużą sumę pieniędzy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności np. grożąc pobiciem;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Spadkobiercę uznanego za niegodnego traktuje się tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Skutkiem tego jest wstąpienie w jego miejsce kolejnych spadkobierców np. jego dzieci.
Sądowe ustalenie niegodności dziedziczenia
Uznanie za niegodnego nie następuje z urzędu. O niegodności dziedziczenia orzeka sąd, stąd konieczne jest założenie w tym celu sprawy sądowej. Z żądaniem o stwierdzenie niegodności należy wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym żądający dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od otwarcia spadku – czyli dnia śmierci spadkodawcy.
Sprawę sądową może wytoczyć każdy, kto ma w tym interes. Może to być interes majątkowy lub moralny. Zdarza się, że w sprawach szczególnie na to zasługujących, z pozwem występuje prokurator.
Opłata sądowa stanowi 5 % wartości roszczenia, która w tym przypadku równa jest wartości udziału w spadku osoby, która ma zostać uznana za niegodną dziedziczenia. Dla przykładu: jeżeli wartość całości spadku wynosi 100 000 zł, a udział osoby niegodnej wynosi ¼ spadku, czyli 25 000 zł, to opłata sądowa wyniesie 1 250 zł.
Wpływ przebaczenia na niegodność dziedziczenia
Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Przepisy nie wspominają o formie, w jakiej przebaczenie powinno nastąpić. Można więc przyjąć, że przebaczenia można dokonać w sposób dowolny, który jednak zamanifestuje jednoznacznie wolę spadkodawcy. Przebaczenie może więc przybrać na przykład formę listu.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy