List żelazny to dokument, wydany przez sąd, który zapewnia odpowiadanie przed wymiarem sprawiedliwości, z tzw. wolnej stopy (będąc na wolności). Dokument ten pozwala podejrzanemu lub oskarżonemu na przyjazd do Polski z gwarancją, że nie zostanie on tymczasowo aresztowany.
List żelazny, jako postanowienie, wydaje właściwy miejscowo sąd okręgowy. Procedura wydania listu jest dość skomplikowana. Podstawowym warunkiem uzyskania listu żelaznego jest przebywanie poszukiwanej osoby za granicą. Nie musi to być pobyt stały, może to być pobyt czasowy. Nie ma również znaczenia to, dlaczego i jak długo dana osoba przebywa za granicą. Nie jest możliwe otrzymanie listu żelaznego, jeżeli przebywa się w Polsce. Żeby otrzymać list żelazny należy złożyć oświadczenie, w którym trzeba zapewnić, że stawi się w określonym terminie przed prokuratorem lub przed sądem. Oświadczenie musi być złożone na piśmie i należy je osobiście podpisać.
Istnieją dwa rodzaje listu żelaznego. Pierwszy to list żelazny bezwarunkowy. Jego nazwa może być myląca, ponieważ istnieją jednak pewne warunki, które należy spełnić, by list otrzymać. Podstawowym jest obowiązek nie oddalania się bez pozwolenia z miejsca pobytu. Miejsce pobytu, na terenie Polski, musi zostać oczywiście określone przez osobę ubiegającą się o wydanie listu żelaznego. Miejsce pobytu rozumiane jest jako miejscowość, która została wskazana, jako miejsce pobytu. W żadnym wypadku nie wolno również wpływać na toczące się postępowanie, np. nakłaniać innych do składania fałszywych zeznań, czy wyjaśnień oraz w inny sposób utrudniać prowadzonego postępowania karnego. Drugim rodzajem jest list żelazny warunkowy. Otrzymanie listu żelaznego uzależnione jest od złożenia poręczenia majątkowego. Poręczenie majątkowe polega na wpłaceniu, określonej postanowieniem, kwoty pieniędzy na wskazany rachunek bankowy.
List żelazny pełni funkcję gwarancyjną. Osoby, wobec której wydano list, nie można aresztować. Nie można też stosować innych środków zapobiegawczych np. dozoru policji. Policja ani służby graniczne nie mogą także takiej osoby zatrzymywać i doprowadzać. Należy jednak mieć na uwadze, że list żelazny dotyczy tylko postępowania, w którym go wydano. Nie dotyczy innych postępowań. Jeżeli toczy się w stosunku do danej osoby więcej postępowań, to należy postarać się o wydanie listu żelaznego obejmującego każde z tych postępowań. Warto wiedzieć, że tymczasowe aresztowanie nie przeszkadza w wydaniu listu żelaznego. Nawet, jeżeli wydano wobec danej osoby postanowienie o tymczasowym aresztowaniu (np. przy okazji wystawienia za nią listu gończego), to nadal może się ona starać uzyskać list żelazny. Konieczne jest jednak w takiej sytuacji, w pierwszej kolejności, doprowadzenie do uchylenia tymczasowego aresztowania. Nie ma także przeszkód, by otrzymać list żelazny, gdy został wydany Europejski Nakaz Aresztowania (ENA). Co jednak istotne, wobec osoby prawomocnie skazanej na karę pozbawienia wolności, lub której zawieszoną uprzednio karę pozbawienia wolności odwieszono, list żelazny nie zostanie wydany.
List żelazny zostanie odwołany, gdy objęta nim osoba bez usprawiedliwienia nie stawi się na wezwanie sądu lub prokuratora. Odwołany zostanie również wtedy, kiedy naruszy się warunki jego otrzymania, opisane wyżej. W wypadku odwołania listu żelaznego, pieniądze wpłacone w ramach poręczenia majątkowego ulegają przepadkowi. Na odmowę wydania listu żelaznego lub jego odwołanie przysługuje zażalenie.
List żelazny pozostaje w mocy do czasu prawomocnego zakończenia postępowania, w którym go wydano. Traci też ważność, jeżeli zostanie odwołany.
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy