Małoletnim, w myśl polskiego prawa, jest osoba, która nie ukończyła 18 roku życia. Małoletni nie może jeszcze działać w pełni samodzielnie i w jego imieniu działają przedstawiciele ustawowi, którymi najczęściej są rodzice. Przepisy prawa rodzinnego nakazują rodzicom uzyskanie zgody sądu opiekuńczego na dokonanie niektórych czynności związanych z rozporządzaniem majątkiem małoletniego dziecka, w tym również czynności związanych z dziedziczeniem.Kiedy powinniśmy zwrócić się do sądu o udzielenie zgody na dokonanie czynności w imieniu małoletniego? Najprościej mówiąc wtedy, gdy dana czynność może zagrażać interesom majątkowym małoletniego. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co do zasady, nie stanowi zagrożenia dla majątku dziecka. Dzieje się tak dlatego, że przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, za długi spadkowe odpowiada się do wartości odziedziczonego spadku. Ponieważ przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie może wywołać straty w majątku dziecka, Sąd Najwyższy uznał, że taki sposób przyjęcia spadku nie wymaga uzyskania przez rodziców, jako przedstawicieli ustawowych małoletniego, uprzedniej zgody sądu (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2015 r. sygn. akt IV CSK 304/14).
Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy rodzice chcą podjąć, w imieniu małoletniego, decyzję o odrzuceniu spadku lub o przyjęciu spadku wprost. W obu przypadkach muszą oni wcześniej wystąpić o zgodę na takie działanie do sądu opiekuńczego. Dzieje się tak dlatego, że przyjęcie spadku wprost oznacza ponoszenie, przez małoletniego, pełnej odpowiedzialności również za wszystkie długi spadkowe. Odrzucenie zaś spadku powoduje całkowite wyłączenie małoletniego od dziedziczenia. Oba przypadki potencjalnie mogą mieć znaczący wpływ na sytuację majątkową małoletniego, stąd niezbędne jest uzyskanie uprzedniej zgody sądu.
Niestety, uzyskanie takiej zgody sądu opiekuńczego, choć konieczne, nie jest wystarczające do zakończenia sprawy związanej z dziedziczeniem przez małoletniego. Udzielona przez sąd zgoda nie jest oświadczeniem (np. o odrzuceniu spadku) ani nie zastępuje takiego oświadczenia. Zgoda sądu jest bowiem tylko i wyłącznie upoważnieniem dla rodziców małoletniego, do złożenia w jego imieniu oświadczenia spadkowego, o określonej treści. Częstym błędem popełnianym przez rodziców jest uznanie, że samo wystąpienie do sądu i uzyskanie zgody np. na odrzucenie spadku wyczerpuje temat. Jest jednak inaczej. Przedstawiciel ustawowy małoletniego po uzyskaniu zgody sądu powinien, w imieniu małoletniego, złożyć stosowne oświadczenie przed sądem lub notariuszem.
Termin na odrzucenie spadku, przez małoletniego, jest taki sam jak dla osób dorosłych – sześć miesięcy od chwili, gdy małoletni został powołany do spadku. Termin ten rozpoczyna bieg w momencie, gdy wiadomość o powołaniu do spadku małoletniego powziął przedstawiciel ustawowy małoletniego. Najczęściej jest to więc chwila, gdy jeden z rodziców odrzuca spadek i jego miejsce zajmuje dziecko. Trzeba również pamiętać, że założenie sprawy sądowej, w celu uzyskania zgody sądu, nie wstrzymuje biegu tego terminu, gdyż termin nie jest liczony od daty uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego. Sześciomiesięczny termin uważa się jednak za zachowany nawet, jeżeli już minął, gdy rodzic niezwłocznie, po uzyskaniu prawomocnej decyzji sądu, złoży w imieniu małoletniego stosowne oświadczenie (Uchwała Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 22 maja 2018 r. sygn. akt III CZP 102/17).
Marcin Czwakiel
Kancelaria Adwokatów Czwakiel i Wspólnicy